Hulpverlening aan illegalen blijft strafbaar, ook na wetswijziging

De strafbaarstelling van illegaliteit werd deze zomer onverwachts toegevoegd aan de Asielnoodmaatregelenwet. Verblijf zonder vergunning werd daarin een misdrijf. Vrijwel direct werd de vraag opgeworpen of hulpverlening aan illegalen dan niet strafbaar zou zijn: word je daarmee niet medeplichtig of zelfs medepleger van een misdrijf? Onder meer politie, artsen, gemeenten en kerken zouden zo mogelijk strafbaar worden.

Minister van Asiel en Migratie Van Weel vroeg de Raad van State om advies; die bevestigde dat hulpverlening strafbaar zou worden in het voorstel zoals het er lag. Het was helder dat het wetsvoorstel daarom uiteindelijk zou worden afgewezen. Van Weel schreef vervolgens een zogeheten novelle: hij wijzigde het voorstel zodat hulpverleners buiten schot zouden blijven.

Die novelle werd op zijn beurt voorgelegd aan de Afdeling Advisering van de Raad van State. Die stelt nu vast dat de aanpassing niet afdoende is om te voorkomen dat hulpverleners strafbaar worden. De juridische oplossing van de regering is onvoldoende. De regering wil medeplegen en medeplichtigheid volledig uitsluiten van strafvervolging, maar – zoals de Raad schrijft - het Wetboek van Strafrecht kent zo’n uitsluitingsgrond niet.

Ook zijn er omstandigheden waarin het al langer strafbaar is om iemand te helpen, bijvoorbeeld als iemand een inreisverbod heeft. Het is onduidelijk hoe het nieuwe wetsvoorstel zich hiertoe verhoudt. Daarom adviseert de Raad van State om in de toelichting bij de novelle "in te gaan op de verhouding van het wetsvoorstel tot de al bestaande strafbaarstellingen van illegaliteit waarin hulpverlening niet wordt uitgezonderd en het wetsvoorstel zo nodig aan te passen".

De Raad van State is uiterst kritisch over het wetsvoorstel, dat volgens de Raad niet zorgvuldig tot stand is gekomen: “Een volwaardige en integrale weging van alle relevante belangen en overwegingen heeft niet plaatsgevonden.” De Raad zegt dat dit “klemt uit oogpunt van kwaliteit van wetgeving”. Het gaat dan zowel om de strafbaarstelling van illegaliteit zelf als om de strafbaarstelling van hulpverlening.

Volgens de Raad is dit des te erger “omdat er wezenlijke vragen zijn over nut en noodzaak, uitvoerbaarheid en samenhang met bestaande wet- en regelgeving”. De Raad wijst specifiek op het averechtse effecten zoals het bemoeilijken van terugkeer en een toename van dakloosheid, overlast en criminaliteit. Ook is het helder dat er geen capaciteit is om de wet uit te voeren. De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) heeft in de zgn. uitvoeringstoets al laten weten tot 2030 geen extra cellen beschikbaar te hebben: "Iedere wetswijziging die tot extra strafopleggingen leidt is voor DJI in ieder geval tot 2030 niet uitvoerbaar" (pag. 44).

Meer informatie:
Het advies van de Raad van State over de 'Novelle strafbaarstelling illegaal verblijf' gepubliceerd op 3 november 2025 (link naar het bericht op de website van de Raad van State, met samenvatting en volledige tekst)
De 'Uitvoeringstoets strafbaarstelling illegaliteit' gepubliceerd door het Ministerie van Asiel en Migratie d.d. 17 september 2025 (download pdf-bestand, 48 pagina's)
De voorlichting van de Raad van State over 'reikwijdte van strafbaarstelling illegaliteit' (het aangenomen amendement-Vondeling), gepubliceerd op 29 augustus 2025 (link naar de website van de Raad van State)
Het advies van de Raad van State over de Asielnoodmaatregelenwet en de Wet invoering tweestatusstelsel, gepubliceerd op 10 februari 2025 (link naar de website van de Raad van State)

Lees ook:
20-10-25  Luister naar de experts: Kies tegen strafbaarstelling illegaliteit
08-10-25  Instanties adviseren Eerste Kamer: doe het niet
11-09-25  Strafbaar, alleen omdat je er bent?
11-08-25  Stop de strafbaarstelling van illegaliteit