De rechtsstaat is geen mening maar een grens

De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) liet alle verkiezingsprogramma’s toetsen op rechtsstatelijkheid. Hun onafhankelijke commissie keek naar de mate waarin plannen de rechtsstaat versterken, verzwakken of zelfs aantasten. De uitkomsten zijn zorgwekkend.

Asiel en migratie: het meeste rood
Het thema asiel en migratie kreeg in de toets de meeste rode vlaggen. Diverse partijen doen voorstellen die volgens de commissie in strijd zijn met fundamentele rechtsbeginselen. Denk aan een asielstop, een maximum op het aantal asielzoekers, of het verplaatsen van asielprocedures naar het buitenland. Zulke plannen schenden het internationale 'non-refoulement' beginsel, dat bepaalt dat mensen niet mogen worden teruggestuurd naar een land waar hun veiligheid in gevaar is. Dit principe is een hoeksteen van het internationale vluchtelingenrecht en geldt niet alleen voor vluchtelingen, maar ook  voor andere personen.
Ook voorstellen om opvangvoorzieningen te versoberen of de voorrang van statushouders bij huisvesting af te schaffen zijn volgens de commissie in strijd met nationale en internationale wetgeving. Het zijn maatregelen die ongelijkheid bevorderen en de menselijke waardigheid onder druk zetten.

Bron:  rapport van de Commissie rechtsstatelijke toets verkiezingsprogramma's, NOvA 20 okt 2025

Een trend die verder gaat dan asielbeleid
De commissie ziet bovendien een bredere ontwikkeling: politieke partijen zoeken steeds vaker de grenzen van de rechtsstaat op. De basisprincipes van onze democratie, gelijke behandeling, onafhankelijke rechtspraak en naleving van internationale verdragen, worden niet langer vanzelfsprekend gerespecteerd.

De NOvA schrijft letterlijk: “De rechtsstaat is nooit af en vereist permanente aandacht en onderhoud.” Toch ziet de commissie dat de rechtsstatelijke kaders “steeds minder vanzelfsprekend” worden en dat partijen vaker voorstellen doen die fundamentele rechten onder druk zetten. Dat is geen kwestie van politieke voorkeur, maar een aantasting van de juridische basis van onze samenleving.

Voor INLIA raakt dit de kern van ons werk
Voor INLIA is de rechtsstaat geen abstract begrip. Wij kunnen ons werk, mensen bijstaan die bescherming nodig hebben, alleen goed doen in een land waar het recht geldt voor iedereen. Waar besluiten worden getoetst, waar rechters onafhankelijk kunnen oordelen en waar internationale afspraken worden nageleefd.
Als de rechtsstaat onder druk komt te staan, verliezen juist de kwetsbaarsten hun bescherming. Daarom is het van groot belang dat politieke partijen hun plannen niet alleen afstemmen op wat politiek haalbaar lijkt, maar ook op wat juridisch en moreel toelaatbaar is.

Een oproep aan de politiek
INLIA roept politieke partijen op om de rechtsstaat als kompas te gebruiken. De rechtsstaat is geen obstakel voor beleid, maar de voorwaarde voor rechtvaardig bestuur.
Want waarom zouden burgers zich aan regels houden, als de overheid zelf de fundamenten van die regels ter discussie stelt? De kracht van een democratie blijkt niet uit wie het hardst roept, maar uit wie het recht overeind houdt, juist als dat politiek ongemakkelijk is.

Meer informatie:
Het bericht 'Commissie rechtsstatelijke toets verkiezingsprogramma's: recordaantal voorstellen in strijd met de rechtsstaat' op de website van de Nederlandse Orde van Advocaten, d.d. 20 oktober 2025
Onderaan het bericht van de NOvA staat deze downloadlink naar het volledige rapport (184 pagina's, 1,2 MB)

Lees ook:
25-09-25  'Gebrek aan regie Den Haag ondermijnt democratische rechtsstaat'
18-12-20  'Grondbeginselen van de rechtsstaat geschonden' - ook in het vreemdelingenrecht